İşçi ve Emekçi Bayramı veya Birlik ve Dayanışma Günü (İkinci Enternasyonal) başlıklarıyla kutlanan 1 Mayıs’ın kökeni 19. Yüzyıla dayanıyor. İşçilerin çalışma saatlerinin düşürülmesi için verilen mücadele ile başlayan 1 Mayıs günümüzde birçok ülkede tatil günü olarak kabul edildi ve bayram olarak kutlanıyor.
Çoğu zaman dans edilen, şarkılar söylenen, sloganlar atılan bir karvanal havasında geçer, kimi zamanda şiddetli çatışmalara tanık olur. Ancak bu günün tek bir amacı vardır: İşçi ve emekçilerin alın terinin hakkını alabilmek ve insanca yaşayabilmek…
Bir Mayıs denilinci ilk olarak 1856 yılında Avusturalya’nın Melbourne kentinde taş ve inşaat işçilerinin eylemi akla geliyor. Melbourne Üniversitesi’nden Parlamento Evi’ne kadar yürüyüş düzenleyen işçi ve emekçiler günlük çalışma saatinin 8 saatte indirilmesini talep etti. Günlerce süren eylemler bir sonuç vermedi.
1 Mayıs’ın asıl temeli ise 1880’li yıllara dayanıyor. Ağırlıklı olarak kol emeğinin kullanıldığı o dönemlerde küçük çocukların karın tokluğuna çalıştırılması, 14-15 saate varan iş günleri söz konusuydu. İş yeri güvenliği, sağlık koşulları, örgütlenme ve grev gibi en temel hakların dahi tanınmadığı bir siyasi ve hukuki sistem mevcuttu.
Amerikan iç savaşının ekonomik faturası ucuz iş gücüyle kapatılmaya çalışılıyordu. ABD’de 1881 yılında yarım milyon işçiyi temsilen kurulan örgütlü meslek ve emek birlikleri federasyonu işgünü saatleriyle ilgili mücadelesini eylemlerle ülke geneline yaymaya çalışınca ortalık karıştı.
Tarihler 1 Mayıs 1886’yı gösterdiğinde Amerika İşçi Sendikaları Konfederasyonu önderliğinde işçi ve emekçiler, günde 12 saat, haftada 6 gün olan çalışma saatlerine karşı eylem başlattı. Günlük 8 saatlik çalışma talebinde bulunan işçiler greve gitti. Chicago’da yapılan eyleme yaklaşık yarım milyon işçi katıldı. Lousville’deki (Kentucky) gösteride 6 binden fazla siyahi ve beyaz işçi kolkola beraber yürüdü. Siyahi vatandaşların parklara girmesinin yasak olduğu o dönemde, işçiler bir süre yürüdükten sonra Ulusal Park’a girdi.
Haymarket Square Olayı
1 Mayıs’ta başlayan eylemlerin 4. gününde Haymarket Olayı yaşandı. Bir gün öncesinde McCormick şirketinde çalışan 3 grevci işçinin öldürülmesinden sonra eylemler daha da şiddetlendi. 4 Mayıs’ta yapılan gösteri dağıldıktan sonra Haymarket Square’da 200 gösterici polis ile karış karşıya kaldı. Polislerin önünde patlayan bir bomba bir güvenlik görevlisinin ölümüne yol açtı. Akabinde yaşanan çatışmada yine 7 polis memuru öldürüldü.
İşçi önderlerinin idam edildiği gün “Black Friday – Kara Cuma” olarak anılmaya başlandı
Olaylardan sonra başlayan davada olaylara karıştıkları belirtilen işçiler hakim karşısına çıktı. Yargılanan Albert R. Pansons, Adolph Fischer, George Engel, August Spies, Samuel J. Fielden, Michael Schwab, Oscar Neebe ve Louis Lingg isimli işçi önderleri idam cezasına mahkum edildi. Cezanın uygulanmasına bir gün kala mahkumlardan Louis Lingg hücresinde intahar etti. Diğer mahkumlar ise 11 Kasım 1887, Cuma günü asılarak idam edildi. Black Friday yani Kara Cuma tabiri o güne atfen kullanıldı.
2. Enternasyonal 1 Mayıs’ı Birlik ve Dayanışma Günü ilan etti
1889’da Paris Kongresi ile kurulan II. Enternasyonal, 1890 yılından başlamak üzere 1 Mayıs’ı işçi sınıfının uluslararası birlik ve dayanışma günü ilan etti. O tarihten itibaren 1 Mayıslar bütün ülkelerde uluslararası işçi bayramı olarak kutlanmaya başlandı ve birçok ülkede tatil günü olarak kabul edildi.
1 Mayıs ilk defa 1890 yılında birçok ülkede kutlanıldı ancak göstericiler güvenlik görevlileri tarafından dağıtıldı.
1 Mayıs 1891’de Fransa’nın kuzeyindeki Fourmies’de yapılan gösteri dram ile sonuçlandı. Göstericilerin üzerine ateş açan güvenlik görevlileri ikisi çocuk 10 kişiyi öldürdü. Bu olaydan sonra Sosyalist Enternasyonal Hareketi 1 Mayıs’ın hak arama günü olmasını kararlaştırdı.
1919 yılında Uluslararası Çalışma Örgütü’nün kuruluş kongresinde sekiz saatlik iş günü karara bağlandı. Aynı yıl Fransız Senatosu aldığı bir kararla çalışma saatlerini 8 saate indirdi ve 1 Mayıs’ı tatil günü ilan etti. Fransa’yı 1920 yılında Bolşevik Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği izledi. Türkiye’de ilk defa 1912 yılında Osmanlı İmparatorluğu döneminde 1 mayıs kutlandı. 1923 yılında ise « İşçi Bayramı » olarak ilan edildi.
1 Mayıs günümüzde birçok ülkede tatil günü ve İşçi Bayramı olarak gösterilerle kutlanıyor. Başlangıç felsefesinde yer alan hak, adalet, eşitlik, özgürlük, kardeşlik temalarının ön planda işlendiği 1 Mayıs kutlamaları sırasında zaman zaman şiddetli çatışmalar yaşanmaya devam ediyor.
